Jak już kiedyś pisałem, w czasach globalizmu przeciętny Polak wie więcej o stanach USA jak Teksas, Floryda, Alabama itp. niż o kresowych regionach jak Podole, Huculszczyzna, Wołyń, Podlasie, Polesie itp. Generalnie wiemy też więcej o Siuksach, Apaczach, Czejenach i innych plemionach indiańskich niż o Łemkach, Hucułach, Poleszukach czy Żmudzinach.
Chciałbym więc zrobić historyczno-geograficzną, wirtualną wycieczkę po dawnych kresowych regionach. Zacznę od Podlasia, gdzie do dziś zachowała się kresowa kultura.
Od wczesnego średniowiecza, na Podlasiu krzyżowały się wpływy polskie (mazowieckie), ruskie, litewskie i jaćwieskie. Region ten często zmieniał przynależność państwową. Kiedy Korona Polska i Wielkie Księstwo Litewskie zawarły w 1385 r. unię w Krewie, Podlasie należało do Litwy i pozostało w niej aż do 1569 r. , gdy tuż przed Unią Lubelską zostało włączone do Korony, na mocy „Przywileju Przywrócenia Ziemie Podlaskiej do Korony Polskiej”.
Do Jagiełły Podlasie bylo Kresami wschodnimi a Kresami zachodnimi dla Litwy i Rusi. Za Jagiellonów zaczęło być sercem zjednoczonej Rzeczypospolitej, paradoksalnie nie przestając być Kresami, gdyż pomimo unii, te dwa kraje znacznie się różniły. Podlasie rozwijało się kulturalnie i gospodarczo ale mniej więcej w czasie Potopu szwedzkiego zaczęło podupadać. Nie jestem pewien, czy sam Potop był główną przyczyną ale na pewno zrujnowanie wielu kwitnących dotąd miast jak Mielnik czy Zubacze, zaszkodziło dalszemu rozwojowi Podlasia. Można też powiedzieć, że prosperita Podlasia była ściśle związana z dobrymi czasami Rzeczypospolitej jako całości.
Województwo podlaskie to już zupełnie inna bajka niż historyczne Podlasie.
Mniej więcej połowa historycznego Podlasia jest dzisiaj poza Województwem Podlaskim. Z kolei do Województwa Podlaskiego wcielono Suwalszczyznę, kawałek Polesia Brzeskiego (Klukowicze z okolicami) oraz pas ziemi z Zambrowem, Łomżą, Grajewem, bardziej związany z Mazowszem. No i jest jeszcze Puszcza Białowieska, niegdyś uważana za odrębny region. Niektórzy uważają, że województwo podlaskie to gwałt na historii i geografii. Jednak jest coś, co łączy wszystkie ziemie, składające się na nasze województwo – ich kresowy charakter.
Klaudiusz Wesołek