Jedenaście miejscowości z województwa mazowieckiego 1 stycznia przestało być wsiami, zostało miastami. To dzieje się co rok, w tym jednak liczba ta jest rekordowa. Historia nowych (a częściej nowych-starych) miast jest zazwyczaj niezwykła. Większość prawa miejskie traciło za pomoc Powstaniu Styczniowego.
Fakt, że kolejne mazowieckie wsie od początku roku są miastami, nie dziwi. Jeśli coś zaskakuje, to ich liczba. W tym roku bowiem nowych miast jest aż jedenaście. Tymczasem w latach poprzednich były to trzy, cztery miejscowości. W większości przypadków w przeszłości były już miastami, prawa straciły za zaangażowanie w pomoc powstańcom. Przypomnijmy miejscowości, które miastami stały się tylko w ostatnich latach.
Rok 2022. Prawa miejskie od Piasta, zabrane przez cara
1 stycznia miastami stały się Sochocin, Solec nad Wisłą i Wiskitki. Pierwsza miejscowość leży w powiecie płońskim, 70 kilometrów na północ od Warszawt. Najstarsze wzmianki o jego istnieniu pochodzą z XIV wieku. Wówczas książę mazowiecki Janusz I Starszy nadał prawa miejskie. Sochocin posiadał je przez niemal pół tysiąclecia, stracił decyzją caraa w 1870 roku. Wiskitki (powiat żyrardowski, 55 kilometrów na zachód od Warszawy) są jeszcze starsze, bo wspomina się o nich już w 1221 roku. Najpierw były osadą, a ze względu na otaczającą ją puszczę na polowaniach tam organizowanych bywali królowie Władysław Jagiełło, Jan Olbracht, Zygmunt August. Pod koniec XVI wieku król Zygmunt III Waza nadał prawa miejskie. Również odebrał je car w roku 1870. Taki sam los spotkał wtedy Solec nad Wisłą. Niewielka miejscowość, w której mieszka zaledwie niespełna tysiąca osób. Urokliwie położony u ujścia rzeczki Krępianki do Wisły.
Rok 2022. Miasta za królów i folwark Jagiełły
1 stycznia 2022 roku prawa miejskie zyskały trzy mazowieckie wsie – Cegłów, Nowe Miasto, Jedlnia-Letnisko. W przypadku dwóch pierwszych słowo „zyskały” jest nieco nieprecyzyjne, właściwsze jest słowo „odzyskały”. Cegłów w powiecie mińskim miastem został w XVII wieku, w 1621 roku, prawa miejskie osadzie nadał Zygmunt III Waza. Jak wielu miastom odebrał car, po upadku Powstania Styczniowego. Na początku XX wieku Cegłów stał się drugim po Płocku ośrodkiem ruchu religijnego mariawitów. Jeszcze starsze jest Nowe Miasto, w gminie Nowe Miasto, w powiecie płońskim, w województwie mazowieckim nad rzeką Soną. Lokację miejską uzyskało w 1420 roku. I także zostało zdegradowane w 1870 roku. W odróżnieniu od Cegłowa i Nowego Miasta miastem nigdy nie była Jedlnia Letnisko, która do 1917 roku nazywała się Mokrzec-Swoboda. Setki lat temu, w XIV wieku król Władysław Jagiełło miał tu swój łowiecki folwark. W 1387 roku, specjalnym przywilejem, uwolnił mieszkańców od danin, uczynił ich łowcami królewskimi, pomocnymi przy polowaniu.
Rok 2023. Pamiętają czasy Piasta, ukarane za powstanie
Bodzanów, Jadów, Jastrząb i Latowicz odzyskały dawny status 1 stycznia 2024 roku. Historia Bodzanowa sięga XII wieku. W wieku XIV (1351 r.) książę Bolesław III nadał osadzie prawa miejskie (na prawie chełmińskim). Jak wiele miast Bodzanów ucierpiał podczas potopu szwedzkiego w XVII w. Prawa miejskie odebrał car, po powstaniu styczniowym (1869). Jadów w powiecie wołomińskim jako wieś królewska pojawia się na przełomie XV i XVI w. W wieku XIX hrabia Stanisław Kostka-Zamoyski wystarał się o prawa miejskie dla osady. Na krótko, bo Jadów prawa utracił w 1869. Bogatą historię ma Jastrząb w pow. szydłowieckim. Jak pisał Jan Długosz miejscowość założył biskup Jan Jastrzębiec w 1422 r. Prawo lokacyjne dał miastu w 1427 r. kardynał Zbigniew Oleśnicki. Przywileje potwierdzili: Władysław Jagiełło XV w., Zygmunt Stary, Zygmunt August i Stefan Batory XVI w., Jan III Sobieski XVII w., Stanisław August Poniatowski w XVIII w. Jastrząb miastem być przestał w 1869 roku.
Latowicz wymieniany jest już w dokumentach z XII wieku. Prawa miejskie otrzymał w 1420 roku na prawie chełmińskim, potwierdził je w 1423 roku książę mazowiecki Janusz III. XV, XVI wiek oraz pierwsza połowa XVII to potężny rozwój miejscowości. Miasto podupadło jednak po potopie szwedzkim z lat 1655-1660. Zostało w nim tylko osiemnaście domów. Jednak w XVIII wieku nastąpił ponowny rozkwit miasta. Został powstrzymany po III rozbiorze, gdy teren ten trafił do zaboru austriackiego (lata 1795 – 1809). W roku 1809 Latowicz znalazł się w Księstwie Warszawskim. Po upadku Napoleona w zależnym od Cesarstwa Rosyjskiego Królestwie Polskim. W Powstaniu Listopadowym 1830-31 tereny Latowicza były objęte walkami, w pobliżu toczyła się bitwa pod Stoczkiem. Mieszkańcy i miasto aktywnie uczestniczyło też w Powstaniu Styczniowym (1863/64). Po upadku Powstania miasto jak wiele innych spotkały represje. A car Aleksander II dnia 1 czerwca 1869 r. za udział Latowiczan w powstaniu odebrał osadzie prawa miejskie.
11 miast A.D. 2024
Kolejne wsie prawa miejskie zyskały 1 stycznia 2024 roku. Tym razem ich liczba jest rekordowa. W samym województwie mazowieckim miastami zostało 11 wsi. To Ciepielów, Dobre, Gielniów, Głowaczów, Maciejowice, Magnuszew, Odrzywół, Osieck, Przytyk, Siennica, Sienno. Wszystkie nowe miasta są siedzibami gmin. I reprezentują 7 powiatów: garwoliński, kozienicki, lipski, miński, otwocki, przysuski, radomski. Według podziału na powiaty, w powiecie garwolińskim miastem zostały Maciejowice, siedziba gminy. Również siedzibą gminy są Głowaczów i Magnuszew z powiatu kozienickiego. Także dwa nowe miasta zyskał powiat lipski. Są to Ciepielów i Sienno (obie miejscowości są siedzibami gminy). W powiedzie mińskim miastami są Dobre i Siennica, stolice gmin o tej samej nazwie. Osieck, siedziba gminy Osieck jest jedynym nowym miastem w powiecie otwockim. Gielniów i Odrzywół to z kolei siedziby gmin o tej samej nazwie w powiecie przysuskim. Stawkę uzupełnia miejscowość Przytyk, siedziba gminy o tej samej nazwie w powiecie radomskim.