Nowy Rok, 1 stycznia to nie tylko pierwszy dzień w roku. To także ostatni dzień oktawy Bożego Narodzenia, święto Bożej Rodzicielki. Katolicy mają obowiązek uczestniczenia we mszy świętej.
1 stycznia to dzień, gdy wielu z nas dochodzi do siebie po mniej, lub bardziej hucznym witaniu Nowego Roku. Pomijając nawet osoby, które sporo wypiły, czy spożyły alkoholu niewiele, ale są nieprzyzwyczajone, czują się gorzej, zmęczeni są wszyscy. Bo huk fajerwerków (nawet, gdy dzięki decyzjom samorządów mniejszy niż we wcześniejszych latach), odgłosy muzyki i imprez, raczej nie pozwalały na długi sen. Tego dnia mało która osoba wierząca pamięta o uczestniczeniu we Mszy Świętej. Tymczasem w Kościele katolickim właśnie 1 stycznia przypada uroczystość Matki Bożej Rodzicielki. Jest ona świętem nakazanym. Oznacza to, że obecność na mszy jest tego dnia obowiązkowa. Kończy się też oktawa Bożego Narodzenia – czyli pierwsze osiem dni po Bożym Narodzeniu. To w Kościele czas „przedłużonych” świąt. 25, 26, 27, 28, 29, 30, 30 grudnia oraz 1 stycznia. Najważniejszy jest pierwszy dzień Bożego Narodzenia – 25 grudnia. Pozostałe dni oktawy są między sobą niemal równe.
Niemal – bo 1 stycznia przypada właśnie uroczystość Matki Bożej Rodzicielki, która jest świętem nakazanym. I tak, jak 26 grudnia, w drugi dzień Bożego Narodzenia, czy pozostałe dni oktawy uczestnictwo we mszy jest mile widziane, tak 1 stycznia jest obowiązkowe. Sama uroczystość przed reformą liturgiczną 1969 roku przypadała na dzień 11 października. I u wiernych tradycji katolickiej nadal tak jest. 1 stycznia, w ostatni dzień oktawy Bożego Narodzenia przez wiele lat przypadało święto Obrzezania Pańskiego. Wciąż jest to święto w Cerkwi prawosławnej i Kościele anglikańskim. Potem Uroczystość Imienia Jezus. Teraz jest to wspomniana uroczystość Matki Bożej Rodzicielki. W 2024 roku 1 stycznia przypada w poniedziałek.
Czym jest oktawa?
Oktawa Bożego Narodzenia to osiem dni po najważniejszych świętach katolików. Dziś są oktawy Bożego Narodzenia i Wielkanocy. Przed reformą liturgiczną były też oktawy Zesłania Ducha Świętego (zniesiona dopiero w 1970 roku), czy Bożego Ciała. Elementy tej ostatniej pozostały w tradycji ludowej, w formie procesji wokół świątyń w dni po Bożym Ciele. Podczas oktawy wielkanocnej w piątki można spożywać pokarmy mięsne. W oktawie Bożego Narodzenia wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych w piątki obowiązuje. Ale często biskupi udzielają tego dnia dyspensy. Dni oktawy to 25 grudnia – Boże Narodzenie. Dzień, w którym wierni powinni uczestniczyć we mszy. Może być msza pasterska o północy, bądź msza w ciągu dnia. 26 grudnia przypada w tradycji drugi dzień Bożego Narodzenia. Ale jego znaczenie liturgiczne jest takie samo jak pozostałych dni oktawy. Uczestniczenie we mszy jest mile widziane. Ale obowiązku nie ma (chyba, że 26 grudnia przypada w niedzielę).
26 grudnia to wspomnienie świętego Szczepana – pierwszego męczennika. 27 grudnia Kościół wspomina świętego Jana Chrzciciela. Kuzyna Jezusa, który Go ochrzcił w Jordanie i nauczał przed rozpoczęciem działalności Zbawiciela. Na śmierć skazał go Herod, działając pod wpływem szatańskiej intrygi (tańcząca przed władcą dziewczyna zażądała głowy Jana Chrzciciela). 28 grudnia to wspomnienie świętych młodzianków – dzieci zamordowanych na rozkaz Heroda na początku życia Jezusa. Święto Świętej Rodziny wspominamy ucieczkę Józefa, Maryi i Jezusa do Egiptu przed siepaczami Heroda. Wszystko to sprawia, że wydźwięk oktawy Bożego Narodzenia jest słodko-gorzki. Miesza się w nim oczywiście radość z przyjścia na świat Syna Bożego. Ale też wspomina się fakt, że w chrześcijaństwo musi być wpisany ból i cierpienie. A samo przyjście na świat Jezusa było początkiem ostatecznej walki dobra ze złem. Prawda ta daleka jest od przesłodzonego obrazu świąt w niektórych mediach.
Okres Bożego Narodzenia, obrządki wschodnie
Po Oktawie wciąż trwa jeszcze okres Bożego Narodzenia. W tym czasie Kościół katolicki obchodzić będzie jeszcze święto Objawienia Pańskiego, czyli Trzech Króli 6 stycznia. Sam okres kończy się niedzielą Chrztu Pańskiego w pierwszą niedzielę po Trzech Królach. Potem jest już w kalendarzu liturgicznym okres zwykły. Choć… nie do końca. W polskiej tradycji w świątyniach wierni śpiewają kolędy do 2 lutego, święta Matki Bożej Gromnicznej. I ma to uzasadnienie religijne. 2 lutego to święto Ofiarowania Pańskiego, w tradycji katolickiej Oczyszczenia Najświętszej Maryi Panny. Chodzi o ofiarowanie małego Jezusa w świątyni, 40 dni po Jego Narodzeniu.
Chrześcijanie obrządków wschodnich święta obchodzą później, wg kalendarza juliańskiego. I tak – 6 stycznia, gdy u katolików jest święto Trzech Króli, prawosławni i grekokatolicy siadają do wigilijnego stołu. 7, 8, 9 stycznia są trzy dni świąt Bożego Narodzenia. Interesująco za to wygląda to w Kościele Ormiańskim. Tam główne święto przypada 6 stycznia. Nie są to jednak typowe święta Bożego Narodzenia. Dnia tego wierni obrządku ormianskiego obchodzą połączone trzy święta. Boże Narodzenie, Objawienie Pańskie (Trzech Króli, ale u Ormian było ich dwunastu) oraz Chrztu Pańskiego. Święto Epifanii jest dla Ormian jednym z dwóch obok Wielkanocy najważniejszych świąt.