Bodzanów, Jadów, Jastrząb i Latowicz – to cztery mazowieckie miejscowości, które od 1 stycznia są miastami. Wszystkie miały prawa miejskie, a trzy z nich nawet przez setki lat. Ale utraciły je w czasach carskich.
Bodzanów z gminy Bodzanów w powiecie płockim. Jadów z gminy Jadów w powiecie wołomińskim. Jastrząb z gminy Jastrząb w powiecie szydłowieckim, wreszcie Latowicz z gminy Latowicz w powiecie mińskim. Od niedzieli są już miastami. Odzyskały prawa miejskie, które zabrał im car.
Bodzanów. Miasto w latach 1423 – 1869. Od czasów Piastów
Bodzanów do 2020 roku był siedzibą gminy Bodzanów w powiecie płockim. 1 stycznia 2021 roku siedzibę przeniesiono – zostało nią Chodkowo. Jednak Bodzanów ma szansę na nowo zostać miastem. Bo był nim wcześniej przez setki lat. Po raz pierwszy osada pojawiła się w dokumentach z XII wieku. Wieś została nadana norbertankom płockim przez Olta, syna wojewody Żyry. W roku 1351 książę Bolesław III nadał osadzie prawa miejskie (na prawie chełmińskim). Mieszkańcy utrzymywali się z handlu płodami rolnymi i sprzedaży bydła oraz koni (Bodzanów słynął z końskich targów). W 1415 roku książę mazowiecki Janusz I ustanowił w Bodzanowie jarmark na Zielone Świątki. Jego następca Bolesław IV potwierdził w roku 1436 przywilej lokacyjny miasta. Jak wiele miast Bodzanów ucierpiał podczas potopu szwedzkiego w XVII wieku. Upadło jego znaczenie, miejscowość wyludniła się. W 1869 roku utraciła prawa miejskie. Po II wojnie światowej Bodzanów został siedzibą nowo utworzonej gminy i zaczął się intensywny rozwój miejscowości.
Jadów. Prawa miejskie wystarane, szybko jednak odebrane
Miejscowość Jadów w powiecie wołomińskim jako wieś królewska Jadowo pojawia się na przełomie XV i XVI wieku. Swoją świetność zyskała w XIX wieku. Hrabia Stanisław Kostka-Zamoyski, jeden z najbardziej wpływowych urzędników Księstwa Warszawskiego a potem Królestwa Polskiego (m. in. prezes Senatu Królestwa Polskiego) wystarał się o prawa miejskie dla osady. Jadów miastem był do 1869 roku, kiedy po Powstaniu Styczniowym podzielił los wielu miast, która prawa miejskie utraciły. Powstanie przerwało rozwój miasteczka. Dziś Jadów jest siedzibą władz gminy Jadów, znajduje się w powiecie wołomińskim. Miejscowość zamieszkuje 1037 osób.
Jastrząb. Prawa potwierdzali Jagiełło i Batory. Utracił po Powstaniu Styczniowym
Prawa miejskie posiadał i również utracił Jastrząb. Miejscowość znajduje się w południowej części województwa mazowieckiego, w powiecie szydłowieckim. Jest siedzibą gminy Jastrząb. Historycznie teren ten należał do Małopolski, ziemi sandomierskiej. Jak pisał sam Jan Długosz miejscowość założył biskup Jan Jastrzębiec w 1422 roku. Prawo lokacyjne dał miastu 30 września 1427 kardynał Zbigniew Oleśnicki. Miasto lokowane zostało na prawie magdeburskim. Przywileje mieszkańców potwierdzili kolejni władcy: Władysław Jagiełło w wieku XV, Zygmunt Stary i Zygmunt August w wieku XVI, Stefan Batory w wieku XVI, Jan III Sobieski w wieku XVII i Stanisław August Poniatowski w wieku XVIII. Po Powstaniu Styczniowym 1863/64 wiele miast polskich podupadło. I wiele traciło prawa miejskie. Nie inaczej było z Jastrzębiem, który miastem być przestał w 1869 roku.
Latowicz. Tu były bitwy polskich powstań. Car zabrał kilkusetletnie prawa miejskie
Miejscowość wymieniana jest już w dokumentach z XII wieku. Prawa miejskie otrzymała w 1420 roku na oprawie chełmińskim, a potwierdził je w 1423 roku książę mazowiecki Janusz III. XV, XVI wiek oraz pierwsza połowa XVII to potężny rozwój miejscowości. Miasto podupadło jednak po potopie szwedzkim z lat 1655-1660. Zostało w nim tylko osiemnaście domów. Jednak w XVIII wieku nastąpił ponowny rozkwit miasta. Został powstrzymany po III rozbiorze, gdy teren ten trafił do zaboru austriackiego (lata 1795 – 1809). W roku 1809 Latowicz znalazł się w Księstwie Warszawskim. Po upadku Napoleona w zależnym od Cesarstwa Rosyjskiego Królestwie Polskim. W Powstaniu Listopadowym 1830-31 tereny Latowicza były objęte walkami, w pobliżu toczyła się bitwa pod Stoczkiem. Mieszkańcy i miasto aktywnie uczestniczyło też w Powstaniu Styczniowym (1863/64). Po upadku Powstan miasto jak wiele innych spotkały represje. A car Aleksander II dnia 1 czerwca 1869 r. za udział Latowiczan w powstaniu odebrał osadzie prawa miejskie.