8 lipca 1709 roku bitwa pod Połtawą uczyniła mocarstwem Rosję, pozbawiła tego tytułu Swecję, a Rzeczpospolitą na dobre zmieniła w wasala Rosji.
Na przełomie XVII i XVIII w. Rzeczpospolita mocarstwem już nie była, ale była wciąż krajem liczącym się. Fakt, że w elekcjach swych kandydatów wspierały partie francuska i rosyjska nie wynikał jeszcze z podporządkowania kraju obcym, ile z faktu, że zarówno Piotr I, car Rosji, jak i król Francji Ludwik XIV chcieli mieć sojusznika takiego, jak Rzeczpospolita. W roku 1700 wybuchła III wojna północna, w której z jednej strony stanęła Szwecja, z drugiej koalicja m. in. Rosji, Saksonii i Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Rzeczpospolita formalnie do wojny przystąpiła w 1704, ale działania zbrojne na jej terenie toczyły się wcześniej.
W 1701 roku wojska króla Szwecji Karola XII wtargnęły na teren Rzeczypospolitej, w 1702 roku zajęły kolejno Wilno, Warszawę, Kraków, gdzie spaliły zamek na Wawelu. Na domiar złego doszło do wojny domowej – część szlachty popierała Augusta II i współpracowała z Rosją. Część wsparła Szwedów. W 1705 roku zdetronizowała saskiego króla i wybrała monarchą Stanisława Leszczyńskiego, stronnika Szwecji. W 1705 r. podpisał on w Warszawie traktat z Karolem XII, który całkowicie podporządkował kraj Szwecji. August II po klęsce w bitwie pod Wschową zrzekł się praw do korony polskiej. W 1708 r. wojska szwedzkie wyruszyły z terenu Rzeczypospolitej na Rosję. Jednak 8 lipca 1709 roku poniosły klęskę w Wielkiej Bitwie pod Połtawą. To był przełom w wojnie. Już w tym samym roku ponownie na tronie Rzeczypospolitej zasiadł August II. Wojnę zakończoną w 1721 r. wygrała Rosja. Szwecja przestała być mocarstwem. Rzeczpospolita stała się krajem zależnym już od Rosji.